یکی از مهم‌ترین موضوعات حقوقی که در زندگی افراد به‌ویژه در دوران نوجوانی و جوانی اهمیت پیدا می‌کند، بحث حکم رشد است. در حقوق ایران، افراد قبل از رسیدن به سن قانونی از نظر قانونی محجور شناخته می‌شوند و نمی‌توانند در امور مالی و حقوقی خود به‌طور مستقل دخالت کنند. با این حال، قانون‌گذار راهکاری تحت عنوان «حکم رشد» پیش‌بینی کرده است که به موجب آن، فرد می‌تواند در صورت اثبات توانایی و شایستگی در اداره امور مالی خود، از محدودیت‌های قانونی رهایی یابد. در ادامه به بررسی ابعاد مختلف حکم رشد، شرایط و آثار آن می‌پردازیم.
فهرست محتوا
حکم رشد در قانون مدنی
مطابق مواد ۱۲۱۰ قانون مدنی، اشخاص قبل از رسیدن به سن بلوغ شرعی محجور شناخته می‌شوند و پس از بلوغ نیز تا زمانی که رشد آن‌ها احراز نشود، نمی‌توانند در اموال و حقوق مالی خود تصرف کنند. بنابراین، حکم رشد تصمیم دادگاه است که بر اساس آن، فردی که به سن بلوغ رسیده ولی هنوز به سن ۱۸ سال تمام نرسیده، اجازه دخالت و تصرف در امور مالی خود را به دست می‌آورد.
در واقع، حکم رشد به معنای اثبات توانایی فرد در تشخیص نفع و ضرر و اداره اموال شخصی است.
حکم رشد دختر و پسر چه سنی است؟
سن بلوغ شرعی در قانون مدنی ملاک اولیه صدور حکم رشد است:
- دختران: ۹ سال تمام قمری
- پسران: ۱۵ سال تمام قمری
اما نکته مهم این است که صرف رسیدن به بلوغ برای دخالت در امور مالی کافی نیست. بلکه دادگاه باید رشد فرد را احراز کند. از این‌رو معمولاً در عمل برای دختران و پسران زیر ۱۸ سال، در صورت درخواست حکم رشد و تأیید دادگاه، امکان صدور حکم وجود دارد. بعد از ۱۸ سال، افراد به طور قانونی رشید محسوب می‌شوند و نیازی به حکم رشد ندارند.
دادگاه صالح برای صدور حکم رشد
مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست حکم رشد، دادگاه خانواده است. متقاضی یا ولیّ قهری (پدر یا جد پدری) می‌تواند درخواست را مطرح کند. دادگاه پس از بررسی مدارک، استماع اظهارات، و در صورت نیاز انجام تحقیقات محلی یا ارجاع به کارشناس روانشناسی و مددکاری، در خصوص رشد یا عدم رشد فرد تصمیم می‌گیرد.
حکم رشد برای ازدواج
یکی از کاربردهای مهم حکم رشد در ارتباط با ازدواج افراد زیر ۱۸ سال است.
مطابق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، ازدواج دختران زیر ۱۳ سال و پسران زیر ۱۵ سال نیازمند اذن ولی و اجازه دادگاه است. در چنین مواردی، قاضی علاوه بر بررسی شرایط جسمی و روحی فرد، ممکن است موضوع رشد را نیز ارزیابی کند. هرچند حکم رشد شرط مستقیم برای ازدواج نیست، اما داشتن حکم رشد می‌تواند نشان‌دهنده توانایی فرد در تشخیص مصلحت خود باشد و در تصمیم قاضی اثرگذار است.
سوالاتی که قاضی برای صدور حکم رشد می‌پرسد
دادگاه برای تشخیص رشد، علاوه بر بررسی مدارک، معمولاً سوالاتی را از متقاضی مطرح می‌کند. این سوالات بیشتر ناظر به توانایی فرد در تشخیص مصلحت مالی و شناخت او از امور اقتصادی است. به‌طور نمونه:
- آیا می‌توانی با مبلغ مشخصی خرید و فروش انجام دهی؟
- سود و زیان یک معامله ساده را چگونه محاسبه می‌کنی؟
- اگر مبلغی پول داشته باشی، چگونه آن را مدیریت می‌کنی؟
- آیا با مفهوم وام، قرض یا اجاره آشنا هستی؟
این پرسش‌ها به قاضی کمک می‌کند تا متقاضی را از نظر توانایی درک مسائل مالی ارزیابی نماید.
گرفتن حکم رشد چقدر زمان می‌برد؟
مدت زمان صدور حکم رشد به پیچیدگی پرونده و تراکم کاری دادگاه بستگی دارد. معمولاً اگر پرونده ساده باشد، بین یک تا سه ماه زمان می‌برد. اما در مواردی که نیاز به کارشناسی و تحقیقات تکمیلی وجود داشته باشد، این زمان ممکن است بیشتر شود.
با حکم رشد چه کارهایی می‌توان کرد؟
با دریافت حکم رشد، فرد در امور مالی و حقوقی خود مستقل می‌شود. برخی از مهم‌ترین اختیارات عبارتند از:
- افتتاح حساب بانکی و انجام عملیات بانکی
- خرید و فروش اموال منقول و غیرمنقول
- امضای قراردادهای مالی
- دریافت وام از بانک‌ها
- شرکت در معاملات تجاری
به عبارت دیگر، حکم رشد محدودیت‌های قانونی افراد زیر ۱۸ سال را برطرف می‌کند.
آیا با حکم رشد می‌توان پاسپورت گرفت؟
برای دریافت گذرنامه (پاسپورت) تا قبل از ۱۸ سالگی نیاز به اجازه ولی قانونی (پدر یا جد پدری) وجود دارد. داشتن حکم رشد به تنهایی برای گرفتن پاسپورت کافی نیست، چراکه صدور گذرنامه جنبه مالی ندارد بلکه جنبه حکومتی و سرپرستی دارد. بنابراین حتی با حکم رشد نیز اجازه ولی لازم است.
آیا با حکم رشد می‌توان گواهینامه گرفت؟
شرط دریافت گواهینامه رانندگی در ایران رسیدن به سن ۱۸ سال تمام است. بنابراین حتی اگر فرد حکم رشد داشته باشد، تا قبل از ۱۸ سالگی امکان اخذ گواهینامه را ندارد.
آیا با حکم رشد می‌توان وام ازدواج گرفت؟
وام ازدواج ماهیت مالی دارد و بانک‌ها برای پرداخت آن نیازمند اطمینان از توانایی فرد در مدیریت مالی هستند. بنابراین اگر متقاضی زیر ۱۸ سال باشد، داشتن حکم رشد برای دریافت وام ازدواج ضروری است. بدون حکم رشد، بانک‌ها معمولاً از پرداخت وام به افراد نابالغ یا محجور خودداری می‌کنند.
گرفتن حکم رشد با کمک وکلای آس یار
گروه وکلای آس یار با بهره‌گیری از وکلای متخصص و با تجربه در حوزه دعاوی خانواده، آمادگی دارد در مسیر اخذ حکم رشد همراه شما باشد. چه در مرحله مشاوره حقوقی برای آگاهی از شرایط و مدارک لازم و چه در فرآیند دادرسی و پیگیری پرونده در دادگاه، وکلای این مجموعه می‌توانند با دانش و تجربه خود بهترین راهکارها را در اختیار شما قرار دهند. اگر قصد دارید برای خود یا فرزندتان حکم رشد دریافت کنید، بهره‌مندی از وکیل متخصص می‌تواند مسیر رسیدن به نتیجه مطلوب را کوتاه‌تر و مطمئن‌تر سازد.
جمع‌بندی
حکم رشد ابزاری است که قانون برای حمایت از حقوق مالی افراد نابالغ و زیر ۱۸ سال در نظر گرفته است. این حکم نشان‌دهنده توانایی فرد در درک مصلحت و ضرر و اداره امور مالی خود است. با داشتن حکم رشد، نوجوانان می‌توانند بسیاری از امور مالی را شخصاً انجام دهند، مانند افتتاح حساب بانکی یا دریافت وام. با این حال، این حکم محدودیت‌های سنی در حوزه‌هایی مانند ازدواج، اخذ گواهینامه و دریافت گذرنامه را برطرف نمی‌کند.
مشاوره فوری
پیام در واتساپ