در نظام حقوقی ایران، شرکت سهامی یکی از رایج‌ترین و مهم‌ترین قالب‌های فعالیت تجاری است که به دو نوع شرکت سهامی عام و شرکت سهامی خاص تقسیم می‌شود. تفاوت در نحوه تشکیل، شرایط قانونی و نوع مشارکت سرمایه‌گذاران، اهمیت شناخت دقیق فرایند تأسیس هر یک از این دو نوع شرکت را دوچندان می‌کند.
فهرست محتوا
شرایط و زمان تشکیل شرکت سهامی عام
تأسیس شرکت سهامی عام طبق لایحه قانون تجارت دارای دو مرحله‌ی مشخص است:
مرحله اول: جمع‌آوری سرمایه و تکمیل مدارک
در مرحله اول، موسسین باید حداقل ۲۰٪ از سرمایه شرکت را خود تعهد کنند و از این میزان، ۳۵٪ را به صورت نقدی در حساب بانکی به نام «شرکت در شرف تأسیس» واریز نمایند (ماده ۶ لایحه). سایر مراحل عبارتند از:
۱. افتتاح حساب بانکی و واریز سرمایه اولیه
موسسین باید نزد یکی از بانک‌ها حسابی به نام شرکت باز کنند و سرمایه اولیه تعهد شده را طبق قانون پرداخت کنند. امکان تأمین بخشی از سرمایه به‌صورت غیرنقد (مثلاً ملک یا وسیله نقلیه) نیز وجود دارد، به‌شرط ارائه مدارک مالکیت به بانک و دریافت گواهی (تبصره ماده ۶).
۲. اظهارنامه
اظهارنامه شناسنامه حقوقی شرکت محسوب می‌شود و باید به امضای تمام موسسین برسد. اطلاعاتی مانند نام شرکت، نوع سهام، میزان تعهد موسسین، و مرکز اصلی شرکت باید دقیقاً در آن قید شود (ماده ۷).
۳. طرح اساسنامه
طبق ماده ۸ لایحه، اساسنامه پیشنهادی باید حاوی کلیه اطلاعات نظیر وظایف مدیران، روش دعوت مجامع، نحوه انتقال سهام و موارد دیگر باشد. این طرح در مجمع عمومی موسس به رأی گذاشته می‌شود و در صورت تصویب، به سند رسمی شرکت بدل می‌گردد.
۴. اعلامیه پذیره‌نویسی
اعلامیه پذیره‌نویسی به منزله‌ی ایجاب موسسین برای فروش سهام به عموم مردم است. این اعلامیه باید طبق ماده ۹ لایحه و با رعایت مقررات سازمان بورس تهیه و پس از بررسی و تأیید این سازمان، در جراید رسمی منتشر شود.
۵. مقررات جزایی مربوط به پذیره‌نویسی
مفاد مواد ۲۴۳ تا ۲۴۹ لایحه قانون تجارت حاوی ضمانت اجراهای کیفری برای مواردی همچون جعل مدارک، ارائه اطلاعات خلاف واقع، صدور سهام پیش از ثبت، یا فریب مردم در اعلامیه پذیره‌نویسی است. این مقررات برای حفظ سلامت بازار سرمایه طراحی شده‌اند.
۶. ورقه تعهد سهم
ورقه‌ای که پذیره‌نویس امضا می‌کند باید شامل نام شرکت، موضوع فعالیت، سرمایه اسمی، تعداد سهام تعهد شده، مبلغ پرداختی و اطلاعات کامل شخص پذیره‌نویس باشد (ماده ۱۳).
مرحله دوم: تشکیل مجمع عمومی موسس و ایجاد شخصیت حقوقی
بر اساس ماده ۱۶ لایحه، پس از پایان مهلت پذیره‌نویسی، موسسین باید:
- به تعهدات انجام‌شده رسیدگی کنند و اطمینان حاصل کنند که تمام سرمایه به‌درستی تعهد و حداقل ۳۵٪ آن نقداً پرداخت شده است.
- تعداد سهام هریک از پذیره‌نویسان را تعیین و اعلام نمایند.
- مجمع عمومی موسس را دعوت کنند. این مجمع باید درباره اساسنامه، انتخاب مدیران و بازرسان و تعیین روزنامه رسمی شرکت تصمیم بگیرد.
شرکت سهامی عام پس از امضای سمت توسط مدیران و بازرسان و ثبت در مرجع ثبت شرکت‌ها، شخصیت حقوقی پیدا می‌کند.
زمان تشکیل شرکت سهامی خاص
در شرکت سهامی خاص برخلاف سهامی عام، فروش سهام به عموم مردم ممنوع است. طبق ماده ۲۰ لایحه:
- موسسین باید ۱۰۰٪ سرمایه شرکت را تعهد کرده و حداقل ۳۵٪ آن را نقداً پرداخت نمایند.
- کلیه موسسین باید اساسنامه را تهیه، امضا و به ثبت شرکت‌ها ارائه دهند.
- انتخاب مدیران و بازرسان، تعیین روزنامه کثیرالانتشار و پذیرش کتبی سمت نیز الزامی است.
- برخلاف سهامی عام، در شرکت سهامی خاص نیازی به تشکیل مجمع عمومی موسس نیست (ماده ۸۲ لایحه).
در شرکت سهامی خاص، به محض ثبت در مرجع ثبت شرکت‌ها و صدور آگهی، شرکت دارای شخصیت حقوقی می‌شود.
تفاوت‌های کلیدی در فرایند تشکیل شرکت سهامی عام و خاص
| ویژگی | شرکت سهامی عام | شرکت سهامی خاص |
|---|---|---|
| فروش سهام | به عموم مردم | فقط بین موسسین |
| تعداد موسسین | حداقل ۵ نفر | حداقل ۳ نفر |
| الزام به مجمع عمومی موسس | الزامی | اختیاری |
| مدارک لازم | اظهارنامه + طرح اساسنامه + اعلامیه پذیره‌نویسی | اظهارنامه + اساسنامه + صورتجلسه موسسین |
| نظارت سازمان بورس | دارد | ندارد (مگر بخواهد سهام را عمومی کند) |
| انتشار پذیره‌نویسی | در روزنامه رسمی و بانک | ندارد |
نکات مهم در زمان ثبت شرکت سهامی
- استفاده از وجوه تأدیه شده برای تأسیس، تا زمان ثبت شرکت ممکن نیست (ماده ۲۲ لایحه).
- موسسین مسئولیت تضامنی دارند نسبت به تمامی اقداماتی که پیش از ثبت شرکت انجام داده‌اند (ماده ۲۳).
- اعلامیه پذیره‌نویسی باید صریح و بدون اطلاعات ناقص باشد، در غیر این صورت، مشمول مجازات شروع به کلاهبرداری می‌شود (ماده ۲۴۹).
نتیجه‌گیری
فرایند تشکیل شرکت سهامی چه از نوع عام و چه خاص، مستلزم رعایت دقیق مراحل قانونی و ارائه مدارک مشخص به مراجع ذی‌صلاح است. موسسین باید با آگاهی کامل از مقررات حاکم، از بروز مشکلات حقوقی و مالی پیشگیری کنند. بهره‌گیری از مشاور حقوقی یا وکیل متخصص در امور ثبت شرکت، به‌ویژه در مرحله پذیره‌نویسی و تشکیل مجامع، تضمین‌کننده موفقیت در ثبت شرکت و آغاز فعالیت اقتصادی قانونی است.
مشاوره فوری
پیام در واتساپ