فهرست محتوا
معنی معاطات در حقوق مدنی
در حقوق، معاطات به معنی تبادل عملی و بدون گفتار میان دو طرف است که نشان‌دهنده قصد انجام معامله باشد. این یعنی بدون اینکه طرفین بگویند «فروختم» یا «خریدم»، فقط با رد و بدل کردن مال یا کالا و قبول آن، عقد شکل می‌گیرد.
📘 طبق ماده ۱۹۳ قانون مدنی، الفاظ، افعال یا حتی نوشتار در صورتی که نشان‌دهنده قصد و رضای طرفین باشد، برای تشکیل عقد کافی است.
بررسی معاطات در حقوق مدنی و نکاح معاطاتی از منظر فقهی
عقد معاطاتی یکی از مفاهیم کلیدی در حقوق مدنی ایران است که به‌ویژه در معاملات روزمره، نقش مهمی ایفا می‌کند. این نوع عقد، بدون نیاز به الفاظ رسمی و حتی امضا، تنها با رفتار و فعل طرفین شکل می‌گیرد. اما سوال مهم این است که آیا چنین روشی در ازدواج هم قابل استفاده است؟ اصطلاحی که با عنوان نکاح معاطاتی یا حتی «ازدواج سفید» مطرح می‌شود. در این مقاله به بررسی دقیق این موضوع از منظر حقوقی و فقهی می‌پردازیم.
مثال ساده از عقد معاطاتی
تصور کنید وارد یک فروشگاه می‌شوید و یک بطری آب معدنی از یخچال برمی‌دارید، روی پیشخوان می‌گذارید و پولش را به فروشنده می‌دهید، بدون اینکه چیزی بگویید.
📌 این یک معامله معاطاتی است. نه لفظی گفته شده، نه قراردادی امضا شده. ولی قانوناً عقد بیع (خرید و فروش) به‌طور کامل و صحیح واقع شده است.
آیا نکاح معاطاتی امکان‌پذیر است؟
یکی از مهم‌ترین و چالشی‌ترین سوالات در فقه و حقوق اسلامی، این است که آیا نکاح نیز می‌تواند معاطاتی باشد؟
یعنی زن و مرد بدون اینکه صیغه عقد را جاری کنند، تنها با رابطه زناشویی یا زندگی مشترک، ازدواجشان قانونی تلقی شود؟
پاسخ این سوال در فقه شیعه تقریباً یکدست منفی است. یعنی:
عقد نکاح، برخلاف عقود مالی، حتماً باید با ایجاب و قبول لفظی و مطابق صیغه شرعی واقع شود.
نکاح معاطاتی و ازدواج سفید
در جامعه امروز، برخی افراد بدون جاری شدن صیغه عقد، با توافق، زندگی مشترک آغاز می‌کنند. این نوع ارتباط که در عرف به آن ازدواج سفید گفته می‌شود، گاهی به‌اشتباه نکاح معاطاتی تلقی می‌شود.
📛 اما باید توجه داشت:
ازدواج سفید، از نظر حقوقی و شرعی ازدواج محسوب نمی‌شود، چرا که هیچ‌گونه عقدی، حتی معاطاتی، میان طرفین محقق نشده و اصول شرعی در آن رعایت نشده است.
نظر مراجع تقلید درباره نکاح معاطاتی
🔹 امام خمینی (ره):
در کتاب تحریرالوسیله، امام خمینی به صراحت بیان می‌کنند:
“نکاح تنها با صیغه شرعی معتبر است و معاطات در آن راه ندارد.”
یعنی حتی اگر زن و مرد هر دو رضایت داشته باشند و زندگی مشترک شروع شود، تا زمانی که صیغه شرعی جاری نشده، نکاح شرعی محقق نشده است.
🔹 آیت‌الله خامنه‌ای:
معظم‌له نیز در پاسخ به استفتائی بیان فرموده‌اند:
“ازدواج شرعی فقط با ایجاب و قبول (صیغه) معتبر است. معاطات در نکاح اعتباری ندارد و چنین رابطه‌ای شرعاً حرام است.”
🔹 آیت‌الله مکارم شیرازی:
ایشان نیز در استفتائات خود، نکاح معاطاتی را باطل دانسته و تصریح کرده‌اند:
“ازدواج بدون خواندن صیغه عقد نکاح صحیح نیست و صرف زندگی مشترک، شرعاً و قانوناً کفایت نمی‌کند.”
نتیجه‌گیری
عقد معاطاتی در معاملات مالی مانند خرید و فروش معتبر و رایج است و حقوق مدنی ایران آن را به رسمیت می‌شناسد. اما در مورد نکاح، معاطات هیچ‌گونه اعتبار شرعی و قانونی ندارد. تمام مراجع تقلید و فقه شیعه تأکید دارند که ازدواج باید با لفظ شرعی و جاری شدن صیغه ایجاب و قبول واقع شود.
📌 بنابراین، هر رابطه‌ای که خارج از این چهارچوب باشد، نه‌تنها ازدواج نیست، بلکه می‌تواند مصداق رابطه نامشروع و دارای تبعات کیفری نیز باشد.
اگر سوالی در زمینه معاطات یا نکاح معاطاتی دارید…
مشاوره با یک وکیل متخصص در امور حقوق خانواده و فقه اسلامی می‌تواند کمک بزرگی برای درک بهتر این مسائل و پیشگیری از عواقب قانونی باشد.
📞 با ما تماس بگیرید و از خدمات مشاوره تخصصی در زمینه عقد، نکاح، و دعاوی مرتبط بهره‌مند شوید.
مشاوره فوری
پیام در واتساپ