سوء نیت عام و خاص چیست؟

سوء نیت چیست؟

سوء نیت یعنی یقین بر حصول نتیجه مجرمانه بدین معنا که شخصی بداند فعلی را که مرتکب میشود به نتیجه مجرمانه منجر خواهد شد در واقع تمایل و علاقه به نتیجه مجرمانه مرتکب را به ارتکاب آن وا‌ می‌دارد کلمات عمد و قصد نیز که مفید همان معنی و مفهوم می‌باشد مترادف با سوء نیت به کار برده میشود. سوء نیت از مسائل موضوعی است نه حکمی. در واقع سوء نیت به زبان عامیانه یعنی قصد و نیت ذهنی که یک فرد برای انجام کار خلاف دارد. توی حقوق کیفری، فقط انجام دادن یک کار خلاف کافی نیست؛ باید ببینیم فرد عمداً و با قصد قبلی اون کار رو انجام داده یا نه. اگر بدون قصد باشه، ممکنه جرم نباشه یا حداقل جرم عمدی نباشه.

انواع سوء نیت

برای اینکه جرم عمدی اتفاق بیفته، حقوق‌دان‌ها سوءنیت رو به دو دسته تقسیم می‌کنن:

• سوء نیت عام
• سوء نیت خاص

سوء نیت عام چیست؟

برای تحقق رکن معنوی جرایم عمدی دانستن کافی نیست باید علاوه بر دانستن خواستن نیز باشد به عبارتی با وجود آگاهی نسبت به حکم مقنن و وقوف بر مصادیق این حکم فعلا‌ً و ‌انفعال ذهنی زمانی به نقض حکم قانونی قرار می‌گیرد که شخص مرتکب عمل ممنوعه، خواهان انجام عمل بوده و اگر این عمل نهی شده آثار و نتایجی نیز در بردارد، باید خواهان نتایج سوء حاصل از عمل ممنوع نیز باشد. در حقوق جزا از تعلق ذهن مرتکب به فعل مجرمانه، تحت عنوان سوءنیت عام و از تعلق ذهن به نتیجه‌ی مجرمانه، تحت عنوان سوءنیت خاص یاد می‌شود.

به عبارت ساده تر

سوءنیت عام یعنی اینکه فرد قصد انجام یک کار ممنوع رو داشته باشه، حتی اگه نتیجه خاصی رو هدف نگرفته باشه.

📌 مثال:
فرض کن کسی عمداً با لگد شیشه مغازه‌ای رو می‌شکنه. مهم نیست هدفش چی بوده (مثلاً شاید عصبانی بوده، یا فقط می‌خواسته حرصشو خالی کنه)، همین که عمدی شیشه رو شکسته، یعنی سوءنیت عام داشته.

یا مثلاً کسی بدون مجوز سلاح حمل می‌کنه؛ همین که می‌دونه حمل سلاح ممنوعه و عمداً اون کار رو می‌کنه، یعنی سوءنیت عام داره.

سوء نیت خاص چیست؟

سوءنیت خاص یا تعلق فعلا‌ً‌ و‌ انفعال ذهنی مرتکب به نتیجه‌ی مجرمانه، اصولاً در مورد جرایم مقید مطرح می‌شود. یعنی جرایمی که تحقق آن‌ها منوط به حصول نتیجه‌ی خاص مورد نظر قانون‌گذار است. از سوی دیگر پایه‌ی جرم عمدی سوءنیت عام است و از این لحاظ بین جرم مطلق و مقید تفاوتی نیست. یعنی این‌که وجود سوءنیت عام در کلیه‌ی جرایم عمدی فعلا‌ً و ‌انفعال ذهنی مرتکب برای تحقق جرم عمدی اعم از مطلق و مقید کافی است و نیاز به سوءنیت خاص صرفاً برای تحقق عنصر معنوی برخی جرایم عمدی مقید مطرح بوده و بنابراین امری استثنایی است. و چون امری استثنایی است نیاز به تصریح مقنن دارد.

ماده ۱۴۴ ق.م.ا. در خصوص سوءنیت خاص در جرایم عمدی چنین مقرر داشته است: «در جرایمی که وقوع آن‌ها بر اساس قانون منوط به تحقق نتیجه است، قصد نتیجه با علم به وقوع آن نیز باید محرز شود.»

برای فهم مفهوم سوءنیت باید توجه داشته باشیم که سوءنیت دو جزء دارد؛ جزء اول نیت: یعنی اندیشیدن و فکر کردن تا تعلق فکر به عمل عمدی هنوز آثار فکری نگری ندارد. وقتی فکر و اندیشه به نقض حکم کیفری تعلق پیدا کند سوءنیت جلوه می‌آید. تعلق نیت به رنگ کیفری به خود می‌گیرد. جزء بعدی، تعلق نیت دیگر ناظر فکر به امر کیفری جرم است و تعلق فکر به امر مباح و غیر مجاز جرم نیست. این نیت نسبت به اعمال ذهنی به‌صورت مطلق و مفید کافی نمی‌باشد که به فعل و گاهی به نتیجه در حالاتی آن را سوءنیت عام و در حالت دوم آن را سوءنیت خاص نامند.

به عبارت ساده تر

بعضی جرائم علاوه‌ بر اینکه فرد باید قصد انجام کار رو داشته باشه، باید قصد رسیدن به نتیجه خاصی هم داشته باشه. که به این سوءنیت خاص می گویند.

📌 مثال:
در جرم کلاهبرداری، فقط دروغ گفتن یا فریب دادن کافی نیست. باید قصد داشته باشی با اون فریب، مال کسی رو به ناحق بگیری. مثلاً اگه کسی به دروغ خودشو مهندس پروژه‌ای جا بزنه تا از دیگری پول بگیره، و این کارو عمداً انجام بده، چون هم دروغ گفته، هم قصد گرفتن مال داشته، سوءنیت خاصش ثابت می‌شه.

📌 مثال دوم:
در جرم قتل عمد، صرف اینکه فرد ضربه‌ای به کسی بزنه، جرم نیست. باید مشخص بشه که اون ضربه با نیت کشتن بوده. مثلاً اگه کسی با چاقو چند ضربه به قلب کسی بزنه، می‌شه گفت که قصد کشتن داشته، چون محل ضربه‌ زدن حساسه و مرگ‌آوره. این نشون می‌ده سوءنیت خاص وجود داشته.

جمع‌بندی

• سوءنیت عام یعنی اینکه فرد می‌دونه کاری که می‌کنه خلاف قانونه و باز هم اون رو انجام می‌ده، مثل شکستن شیشه یا ورود غیرمجاز به ملک دیگران.
• سوءنیت خاص یعنی اینکه فرد علاوه بر انجام کار خلاف، هدف خاصی رو دنبال می‌کنه، مثل گرفتن مال در کلاهبرداری یا قصد کشتن در قتل عمد.

در دادگاه‌ها، قاضی برای اثبات جرم باید بررسی کنه که متهم فقط کار خلاف کرده یا قصد و نیتش هم مشخصاً به سمت اون نتیجه خاص بوده. چون مجازات‌ها بر اساس نوع نیت، می‌تونن خیلی متفاوت باشن.