در روابط تجاری و معاملاتی، دلال به‌عنوان واسطه‌ای میان خریدار و فروشنده نقش ایفا می‌کند. اما آیا دلال در برابر همه‌ی جنبه‌های معامله مسئول است؟ قانون تجارت جمهوری اسلامی ایران موارد مشخصی را به‌عنوان “موارد عدم مسئولیت دلال” تعیین کرده که دانستن آن‌ها برای فعالان حوزه تجارت و حتی عموم مردم بسیار اهمیت دارد.
در این مقاله، به‌طور جامع به بررسی این موارد می‌پردازیم و مواد قانونی مرتبط مانند ماده ۳۳۸، ماده ۳۴۳ و ماده ۳۴۴ قانون تجارت را نیز شرح می‌دهیم.
فهرست محتوا
دلال کیست و چه نقشی دارد؟
دلال شخصی است که واسطه بین طرفین معامله می‌شود، بدون آن‌که خود طرف معامله باشد. وظیفه‌ی اصلی دلال، رساندن خریدار و فروشنده به یکدیگر و تسهیل فرآیند معامله است.
اما مهم است بدانیم دلال مسئول اجرای تعهدات طرفین معامله نیست و این نکته در چند ماده قانون تجارت به‌روشنی بیان شده است.
۱. عدم مسئولیت دلال در مورد تادیه وجه یا اجرای تعهدات – ماده ۳۳۸ قانون تجارت
طبق ماده ۳۳۸ قانون تجارت:
“دلال در مقابل اشخاصی که به‌واسطه او معامله می‌کنند مسئول اجرای تعهداتی که از این معاملات حاصل می‌شود نیست.”
به زبان ساده‌تر، دلال فقط واسطه‌ی انجام معامله است و اگر یکی از طرفین به تعهداتش عمل نکند (مثلاً پرداخت وجه یا تحویل کالا)، دلال مسئول جبران خسارت نیست.
✅ مثال:
فرض کنید دلال واسطه‌ی فروش یک دستگاه صنعتی بین فروشنده و خریدار شده است. اگر خریدار وجه را پرداخت نکند یا فروشنده کالا را تحویل ندهد، دلال هیچ‌گونه مسئولیتی در قبال این تعهدات ندارد.
۲. عدم مسئولیت نسبت به اعتبار طرفین – ماده ۳۴۳ قانون تجارت
طبق ماده ۳۴۳ قانون تجارت:
“دلال مسئول اعتبار اشخاصی که با آن‌ها معامله می‌شود نیست.”
یعنی اگر یکی از طرفین معامله، مثلاً بدهکار بانکی یا فردی بدون تمکن مالی باشد، دلال هیچ وظیفه‌ای برای راستی‌آزمایی اعتبار او ندارد، مگر اینکه خود ضمانتی داده باشد یا برخلاف عرف عمل کرده باشد.
✅ نکته مهم:
این بند به‌ویژه در بازارهای سرمایه‌گذاری و معاملات املاک اهمیت زیادی دارد، چون اگر خریدار چک بی‌محل بدهد، دلال مسئول جبران ضرر نیست مگر اینکه عمداً اطلاعات غلط داده باشد یا خلاف عرف رفتار کرده باشد.
۳. عدم مسئولیت در مورد ارزش یا جنس مال التجاره – ماده ۳۴۴ قانون تجارت
طبق ماده ۳۴۴ قانون تجارت:
“دلال مسئول جنس و ارزش مال‌التجاره‌ای که موضوع معامله است نمی‌باشد مگر اینکه خلاف آن را تعهد کرده باشد یا در عرف تجارتی مسئول شناخته شود.”
به این معنا که اگر طرفین معامله پس از انجام معامله، نسبت به جنس یا کیفیت یا قیمت کالا دچار اختلاف شوند، دلال از این اختلاف مبراست مگر آن‌که خودش تعهد مشخصی در این خصوص داده باشد.
✅ مثال:
اگر دلالی واسطه فروش ۱۰۰ تن برنج شده باشد و بعد مشخص شود برنج از نوع وعده داده شده نبوده، دلال مسئولیتی ندارد مگر اینکه در متن قرارداد یا توافق‌نامه ذکر شده باشد که مسئول کیفیت برنج است.
نتیجه‌گیری
قانون تجارت به‌وضوح مشخص کرده که دلال در قبال اجرای تعهدات، اعتبار طرفین معامله و ارزش یا جنس کالا مسئولیتی ندارد، مگر در شرایط استثنایی که خود تعهدی خاص داده باشد یا عرف بازار مسئولیت خاصی برای او قائل باشد.
درک موارد عدم مسئولیت دلال هم به نفع خود دلالان است و هم طرفین معامله که بدانند چه انتظاراتی باید از دلال داشته باشند.
سوالات پرتکرار
✔ آیا دلال باید اصالت طرفین معامله را بررسی کند؟
طبق قانون، خیر. مگر اینکه عرف بازار یا قرارداد او را موظف کرده باشد.
✔ اگر دلال اطلاعات اشتباهی بدهد، مسئول است؟
اگر اطلاعات نادرست به عمد یا با بی‌احتیاطی ارائه شده باشد، ممکن است دلال در برابر خسارات مسئول شناخته شود.
اگر شما دلال هستید یا قصد همکاری با یک دلال را دارید، بهتر است همیشه حدود مسئولیت‌ها را روشن و مکتوب کنید تا از بروز اختلافات حقوقی جلوگیری شود.
📌 برای دریافت مشاوره حقوقی درباره قرارداد دلالی یا شکایت از دلال، با گروه وکلای متخصص در امور تجاری و معاملات تماس بگیرید.