در دعاوی حقوقی، یکی از ابزارهای مهم برای حفظ حقوق خواهان، تأمین خواسته است. این تأسیس حقوقی به خواهان این امکان را می‌دهد که قبل از صدور حکم قطعی، اموال خوانده را توقیف کند تا در صورت پیروزی در دعوا، اجرای حکم با مشکل مواجه نشود. اما از آنجایی که این اقدام می‌تواند باعث ورود ضرر احتمالی به خوانده شود، قانونگذار شرطی به نام خسارت احتمالی در تأمین خواسته را مطرح کرده است.
در این مقاله، به بررسی مستندات قانونی، نحوه تعیین خسارت احتمالی، شرایط اخذ آن، امکان اعتراض به این خسارت و وضعیت آن پس از پایان دعوا خواهیم پرداخت.
فهرست محتوا
- 1 ۱. مستندات قانونی برای خسارت احتمالی در تأمین خواسته
- 2 ۲. مواردی که از خواهان خسارت احتمالی گرفته نمی‌شود
- 3 ۳. خسارت احتمالی چگونه تعیین می‌شود؟
- 4 ۴. آیا خسارت احتمالی برای صدور تأمین خواسته قابل اعتراض است؟
- 5 ۵. خسارت احتمالی، مالی است یا غیرمالی هم می‌تواند باشد؟
- 6 ۶. پس از پایان دعوا، خسارت احتمالی چه می‌شود؟
- 7 نتیجه‌گیری
۱. مستندات قانونی برای خسارت احتمالی در تأمین خواسته
مفهوم خسارت احتمالی در تأمین خواسته به این معناست که اگر خواهان در نهایت محکوم به بی‌حقی شود و خوانده دچار ضرر شود، مبلغ خسارت احتمالی به عنوان جبران زیان به وی پرداخت شود.
ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی به این موضوع پرداخته و مقرر می‌دارد:
«صدور قرار تأمین خواسته مستلزم پرداخت خسارت احتمالی از سوی خواهان است تا در صورتی که خوانده در نتیجه صدور قرار، متحمل خسارت شود و خواهان در اصل دعوا محکوم گردد، از محل آن خسارت جبران شود.»
همچنین ماده ۱۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی بیان می‌کند:
«در صورتی که خواهان از پرداخت خسارت احتمالی خودداری کند، قرار تأمین خواسته اجرا نخواهد شد.»
بنابراین، پرداخت این خسارت، یکی از شرایط اساسی اجرای تأمین خواسته است و بدون آن، توقیف اموال خوانده امکان‌پذیر نخواهد بود.
۲. مواردی که از خواهان خسارت احتمالی گرفته نمی‌شود
با وجود اینکه پرداخت خسارت احتمالی یک قاعده کلی در تأمین خواسته است، اما در برخی موارد استثناهایی وجود دارد که در آن‌ها خواهان ملزم به پرداخت خسارت احتمالی نیست.
طبق ماده ۱۰۹ قانون آیین دادرسی مدنی، موارد زیر از پرداخت خسارت احتمالی معاف هستند:
- اسناد تجاری واخواست‌شده:
اگر دعوا مربوط به چک، سفته یا برات واخواست‌شده باشد، خواهان نیازی به پرداخت خسارت احتمالی ندارد. این موضوع به دلیل قطعیت تعهدات ناشی از اسناد تجاری است. - دعاوی مستند به اسناد رسمی:
اگر دعوا بر اساس سند رسمی باشد (مانند مطالبه وجه از طریق سند رسمی رهنی یا سند اجاره رسمی)، خسارت احتمالی از خواهان اخذ نمی‌شود. - دعاوی مربوط به مطالبه مهریه:
در پرونده‌های مربوط به مطالبه مهریه، زوجه نیازی به پرداخت خسارت احتمالی برای توقیف اموال زوج ندارد.
این معافیت‌ها به این دلیل است که در موارد فوق، احتمال قوی برای صحت ادعای خواهان وجود دارد و نیازی به تضمین جبران خسارت برای خوانده احساس نمی‌شود.
۳. خسارت احتمالی چگونه تعیین می‌شود؟
تعیین میزان خسارت احتمالی، بر عهده دادگاه رسیدگی‌کننده به درخواست تأمین خواسته است.
ملاک‌های تعیین خسارت احتمالی شامل موارد زیر است:
- میزان ضرری که ممکن است به خوانده وارد شود
- نوع و ارزش مال توقیف‌شده
- مدت زمان اجرای قرار تأمین خواسته
کارشناس رسمی دادگستری نیز می‌تواند در تعیین مبلغ خسارت احتمالی نقش داشته باشد. در مواردی که دادگاه تشخیص دهد محاسبه دقیق خسارت احتمالی نیاز به نظر تخصصی دارد، موضوع را به کارشناس ارجاع می‌دهد.
پس از تعیین مبلغ، خواهان باید آن را به صندوق دادگستری واریز کند یا ضمانت‌نامه معتبر بانکی ارائه دهد.
۴. آیا خسارت احتمالی برای صدور تأمین خواسته قابل اعتراض است؟
بله، هم خواهان و هم خوانده می‌توانند به مبلغ خسارت احتمالی اعتراض کنند.
- اعتراض خواهان:
اگر خواهان معتقد باشد که مبلغ تعیین‌شده بیش از حد متعارف است، می‌تواند درخواست کاهش آن را بدهد. - اعتراض خوانده:
اگر خوانده ادعا کند که مبلغ تعیین‌شده کمتر از میزان خسارتی است که ممکن است به او وارد شود، می‌تواند تقاضای افزایش مبلغ خسارت احتمالی را ارائه دهد.
دادگاه با بررسی اعتراض، تصمیم نهایی را اتخاذ می‌کند.
۵. خسارت احتمالی، مالی است یا غیرمالی هم می‌تواند باشد؟
به طور کلی، خسارت احتمالی ماهیت مالی دارد و به صورت مبلغی پول تعیین می‌شود. اما در برخی موارد، دادگاه ممکن است ضمانت‌های غیرمالی مانند وثیقه ملکی یا ضمانت‌نامه بانکی را نیز بپذیرد.
در پرونده‌هایی که میزان خسارت دقیقاً قابل برآورد نیست، ممکن است ضمانت‌های غیرمالی نیز مورد استفاده قرار گیرد.
۶. پس از پایان دعوا، خسارت احتمالی چه می‌شود؟
وضعیت خسارت احتمالی پس از پایان دعوا، بستگی به نتیجه آن دارد:
✅ اگر خواهان در دعوا پیروز شود:
در این صورت، وجه خسارت احتمالی به خواهان بازگردانده می‌شود و او دیگر مسئولیتی در قبال خسارت احتمالی ندارد.
❌ اگر خوانده در دعوا پیروز شود:
اگر خواهان در پرونده محکوم به بی‌حقی شود و خوانده بتواند ثابت کند که از اجرای قرار تأمین خواسته متضرر شده است، دادگاه دستور پرداخت خسارت از محل مبلغ واریزی را خواهد داد.
💡 در صورتی که خوانده ادعای خسارت نکند، مبلغ به خواهان بازگردانده می‌شود.
نتیجه‌گیری
خسارت احتمالی در تأمین خواسته یکی از مهم‌ترین مقررات حمایتی برای جلوگیری از سوءاستفاده از تأمین خواسته است. این خسارت با هدف جبران زیان‌های احتمالی خوانده در صورت رد دعوا از خواهان دریافت می‌شود.
🔹 طبق قانون، این خسارت در برخی موارد مانند اسناد تجاری، اسناد رسمی و دعاوی مهریه اخذ نمی‌شود.
🔹 دادگاه مبلغ خسارت احتمالی را با توجه به شرایط پرونده تعیین می‌کند و امکان اعتراض به آن وجود دارد.
🔹 در صورت پیروزی خواهان، مبلغ خسارت احتمالی به وی بازگردانده می‌شود و در غیر این صورت، در صورت اثبات ضرر، به خوانده پرداخت خواهد شد.
بنابراین، آگاهی از این مقررات می‌تواند کمک زیادی به طرفین دعوا کند تا با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود، در روند دادرسی اقدام نمایند.