رضایت در عمل جراحی یکی از مسائل اساسی در حوزه حقوق پزشکی و قوانین مرتبط با آن است. اهمیت این موضوع به حدی است که در صورت عدم رضایت بیمار یا ولی قانونی او، پزشک ممکن است تحت پیگرد قانونی قرار گیرد. بر اساس ماده 158 و ماده 495 قانون مجازات اسلامی، انجام هرگونه عمل جراحی یا طبی، مشروط به رعایت اصول قانونی و اخلاقی است.
فهرست محتوا
شرایط قانونی برای مشروعیت عمل جراحی
بر اساس ماده 158 قانون مجازات اسلامی، یک عمل جراحی زمانی جرم محسوب نمی‌شود که شرایط زیر را داشته باشد:
- مشروع بودن عمل جراحی: پزشک باید جراحی یا اقدام درمانی را مطابق قوانین کشور و موازین شرعی انجام دهد.
- رضایت بیمار یا ولی قانونی: اخذ رضایت از بیمار یا ولی او (در صورت صغیر بودن بیمار) الزامی است، مگر در شرایط اورژانسی که اخذ رضایت ممکن نباشد.
- رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی: پزشک باید تمامی اصول پزشکی را رعایت کرده و تخلفی از مقررات پزشکی نداشته باشد.
مثال‌ها:
- مثال 1: اگر بیماری برای انجام عمل زیبایی به پزشک مراجعه کند و پیش از جراحی رضایت‌نامه‌ای را امضا نماید، پزشک در صورت رعایت اصول علمی و فنی مسئولیتی نخواهد داشت.
- مثال 2: در مواقع اورژانسی مانند تصادفات شدید که بیمار بیهوش است و امکان اخذ رضایت وجود ندارد، پزشک می‌تواند با رعایت اصول علمی، جراحی را انجام دهد.
ماده 495 قانون مجازات اسلامی و مسئولیت پزشک
ماده 495 قانون مجازات اسلامی در رابطه با مسئولیت پزشک بیان می‌کند که:
- اگر پزشک در اثر اقدامات خود موجب صدمه یا فوت بیمار شود، ضامن دیه است، مگر اینکه:
- مطابق مقررات پزشکی و اصول فنی عمل کرده باشد.
- قبل از جراحی از بیمار یا ولی او برائت اخذ کرده باشد.
- مرتکب هیچ‌گونه قصور یا تقصیری نشده باشد.
- در صورتی که بیمار نابالغ یا مجنون باشد، اخذ برائت از ولی بیمار الزامی است.
- در نبود ولی خاص، رئیس قوه قضائیه می‌تواند از طریق دادستان‌های مربوطه به پزشک اجازه عمل بدهد.
مثال‌ها:
- مثال 1: اگر پزشکی برای انجام یک عمل جراحی غیر اورژانسی از بیمار برائت نگرفته و بیمار در حین عمل جان خود را از دست بدهد، پزشک ملزم به پرداخت دیه خواهد بود، مگر اینکه بتواند عدم تقصیر خود را ثابت کند.
- مثال 2: در شرایطی که بیمار بیهوش بوده و امکان اخذ برائت وجود ندارد، ولی بیمار (مانند پدر یا قیم قانونی) باید رضایت دهد.
اهمیت رضایت در اعمال جراحی خاص
1. اعمال جراحی زیبایی
در جراحی‌های زیبایی که عمدتاً برای بهبود ظاهر انجام می‌شود، رضایت بیمار اهمیت مضاعفی دارد. چرا که عدم رضایت پس از عمل می‌تواند منجر به شکایت‌های پزشکی شود.
2. جراحی‌های حیاتی و اورژانسی
در شرایطی که جان بیمار در خطر است و امکان اخذ رضایت وجود ندارد، پزشک می‌تواند بدون رضایت بیمار اقدام کند، اما باید تمامی اصول علمی را رعایت نماید.
3. جراحی‌های درمانی
در جراحی‌هایی که برای درمان بیماری‌های خاص انجام می‌شود، پزشک باید رضایت کامل بیمار را اخذ کند و او را در جریان تمامی خطرات احتمالی بگذارد.
نتیجه‌گیری
رضایت بیمار قبل از عمل جراحی یکی از مهم‌ترین مواردی است که پزشک باید مدنظر قرار دهد. بر اساس قوانین ایران، پزشکان ملزم به اخذ رضایت و رعایت اصول علمی و پزشکی هستند. در صورت رعایت این اصول، پزشک مسئولیتی در قبال آسیب‌های احتمالی نخواهد داشت، اما در غیر این صورت، ممکن است تحت پیگرد قانونی قرار گیرد. لذا، آگاهی از قوانین حقوق پزشکی برای بیماران و پزشکان ضروری است.