معاونت در جرم قتل عمدی یکی از حساس‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین موضوعات حقوق کیفری در ایران است. در چنین مواردی، شخصی که مستقیماً مرتکب قتل نشده اما با تحریک، تهدید، تطمیع، تهیه ابزار قتل یا هرگونه همکاری مؤثر، موجبات ارتکاب قتل را فراهم کرده، به عنوان “معاون” تحت تعقیب قرار می‌گیرد.
مطابق قانون مجازات اسلامی، مجازات معاون بستگی به سرنوشت مجازات قاتل دارد. در ادامه، با استناد به مواد ۱۲۷، ۱۲۸ و ۱۲۹ قانون مجازات اسلامی، دو حالت اصلی را بررسی می‌کنیم.
فهرست محتوا
حالت اول: اگر قاتل قصاص شود
در این فرض، مرتکب اصلی قتل با درخواست اولیای دم به قصاص نفس (اعدام) محکوم شده و حکم اجرا می‌شود. از آنجایی که قصاص، حکمی شخصی است و فقط بر فاعل اصلی اجرا می‌شود، معاون به مجازات تعزیری محکوم می‌شود، نه قصاص.
مطابق بند (الف) ماده ۱۲۷ قانون مجازات اسلامی:
«در جرایمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات یا حبس دائم است، مجازات معاون، حبس تعزیری درجه دو یا سه خواهد بود.»
📌 مثال:
فرض کنید فردی (الف) با تهیه اسلحه و تحویل آن به شخصی (ب)، او را تشویق به قتل شخصی می‌کند و ب در نهایت قتل را انجام می‌دهد. اگر اولیای دم درخواست قصاص کنند و قصاص اجرا شود، شخص (الف) به حبس تعزیری درجه ۲ یا ۳ محکوم خواهد شد.
حالت دوم: اگر قاتل قصاص نشود
در این حالت، دلایل متعددی مانند گذشت اولیای دم، صغر سن قاتل، رضایت در دیه، یا منع قانونی مانع اجرای قصاص شده باشد. در چنین شرایطی، معاون نیز به تناسب مجازات تعزیری فاعل اصلی، مجازات می‌شود.
طبق بند (ت) ماده ۱۲۷:
«در جرایم موجب تعزیر، مجازات معاون یک تا دو درجه پایین‌تر از مجازات جرم ارتکابی خواهد بود.»
📌 مثال:
در همان مثال قبل، اگر اولیای دم از قصاص گذشت کرده و به دریافت دیه رضایت دهند، قاتل مثلاً به حبس تعزیری درجه ۳ محکوم می‌شود. در این صورت، معاون به حبس تعزیری درجه ۴ یا ۵ محکوم می‌گردد.
معاونت در رفتار مجرمانه فرد نابالغ | مستند به ماده ۱۲۹
قانونگذار در ماده ۱۲۹ تصریح کرده است که اگر مرتکب جرم، به دلیل صغر سن (کمتر از ۱۵ سال) یا جنون، قابل مجازات نباشد، این وضعیت تأثیری در تعقیب یا مجازات معاون جرم ندارد.
📌 مثال:
فرض کنید شخصی بزرگسال، یک نوجوان ۱۳ ساله را وادار به ارتکاب قتل کند. اگرچه نوجوان به دلیل صغر سن معاف از مجازات است، اما بزرگسال به‌عنوان معاون در قتل عمد، مطابق ماده ۱۲۷، به حبس تعزیری درجه دو یا سه محکوم خواهد شد. حتی اگر خود قاتل نابالغ یا مجنون باشد، مجازات معاون پابرجاست.
مجازات اجیر کردن قاتل | فاعل معنوی یا معاون؟
در مواردی که فردی شخص دیگری را برای ارتکاب قتل استخدام یا اجیر می‌کند، بسته به نقش او، می‌توان او را به عنوان فاعل معنوی یا معاون در قتل عمد شناسایی کرد.
- فاعل معنوی: اگر شخص اجیرکننده، به‌گونه‌ای طراحی و سازمان‌دهی کرده باشد که تمام تصمیم و اراده در دست او بوده و اجیرشده صرفاً ابزار او بوده، در این صورت وی فاعل معنوی قتل محسوب می‌شود و حکم او مانند قاتل مستقیم، ممکن است قصاص یا حبس ابد باشد.
📌 مثال:
الف، نقشه قتل را طراحی می‌کند، اسلحه تهیه می‌کند، قربانی را شناسایی و ردیابی می‌کند و به شخص ب دستور قتل می‌دهد. ب فقط ماشه را می‌کشد. در این حالت، الف فاعل معنوی شناخته می‌شود.
- معاون در قتل: اگر اجیرکننده صرفاً وسایل را تهیه کرده، یا با تحریک، وعده پول و غیره موجبات ارتکاب قتل را فراهم کرده باشد اما تصمیم و اراده نهایی با قاتل بوده باشد، او معاون در قتل عمدی است و مطابق ماده ۱۲۷، حبس تعزیری درجه ۲ یا ۳ دارد.
مقایسه با مشارکت در جرم قتل
در مشارکت در جرم قتل، تمام افرادی که در عملیات اجرایی جرم به‌صورت مستقیم و مشترک شرکت داشته‌اند، به‌عنوان شریک در جرم شناخته می‌شوند و مجازات هر یک، مانند فاعل اصلی است.
طبق ماده ۱۲۵ قانون مجازات اسلامی، در قتل عمدی، شریک جرم می‌تواند قصاص شود، در حالی که معاون هرگز مشمول حکم قصاص نیست.
📌 مثال مقایسه‌ای:
در یک درگیری جمعی، دو نفر همزمان با ضربات چاقو به مقتول حمله می‌کنند. در این صورت، هر دو شریک جرم هستند و هر دو ممکن است قصاص شوند. اما اگر نفر سوم فقط چاقو را به آنان داده یا آنها را تحریک کرده باشد، صرفاً معاون در قتل محسوب شده و قصاص نخواهد شد.
نتیجه‌گیری
مجازات معاونت در قتل عمدی همواره با در نظر گرفتن نقش فاعل اصلی تعیین می‌شود. در صورتی که فاعل قصاص شود، معاون به حبس تعزیری شدید محکوم می‌شود. در صورتی که قصاص اجرا نشود، مجازات معاون کاهش می‌یابد اما همچنان قابل تعقیب و مجازات خواهد بود. همچنین، مشارکت در قتل و معاونت، دو نهاد حقوقی جداگانه هستند که تفاوت‌های مهمی دارند.
کلید موفقیت در چنین پرونده‌هایی، حضور یک وکیل کیفری متخصص است که با تحلیل دقیق نقش معاون یا شریک، بتواند از سنگین‌ترین مجازات‌ها جلوگیری کند.
مشاوره فوری
پیام در واتساپ