در دنیای معاملات و قراردادها، مفاهیمی مثل ضمان درک و ضمان معاوضی نقش مهمی در حفظ حقوق طرفین دارند. اگر شما هم به دنبال اطلاعات دقیق درباره این دو ضمان هستید، این مقاله برای شماست. در ادامه، به زبان ساده و کاربردی، ضمان درک و ضمان معاوضی را توضیح می‌دهیم، تفاوت‌ها و کاربردهایشان را بررسی می‌کنیم و با مثال‌های واقعی، این مفاهیم را روشن‌تر می‌کنیم. با ما همراه باشید تا با این موضوعات حقوقی آشنا شوید.
فهرست محتوا
ضمان درک چیست؟
ضمان درک که به آن ضمان درک حادث هم گفته می‌شود، به مسئولیت فروشنده در بیع اشاره دارد. اگر بعد از معامله مشخص شود که مبیع (کالای فروخته‌شده) یا ثمن (بهای معامله) متعلق به شخص دیگری است و مالک اصلی آن را مطالبه کند،فروشنده موظف است خسارت خریدار را جبران کند. این ضمان بر اساس مواد ۳۹۰ و ۳۹۱ قانون مدنی تعریف شده است:
- ماده ۳۹۰: اگر فروشنده مالک مبیع نباشد و مبیع به مالک اصلی مسترد شود، فروشنده باید ثمن دریافتی را به خریدار برگرداند و خسارات او را طبق رای وحدت رویه ۸۱۱ جبران کند.
- ماده ۳۹۱: اگر فروشنده فقط در بخشی از مبیع مالک نباشد، ضمان درک فقط نسبت به همان بخش اعمال می‌شود.
انواع ضمان درک
ضمان درک به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:
- ضمان درک مبیع: زمانی رخ می‌دهد که مبیع (کالای فروخته‌شده) متعلق به شخص ثالثی باشد و خریدار آن را از دست بدهد. در این صورت، فروشنده مسئول جبران خسارت است.
- ضمان درک ثمن: اگر ثمن (بهای معامله) که خریدار پرداخت کرده، متعلق به شخص دیگری باشد و از خریدار پس گرفته شود، خریدار می‌تواند به فروشنده رجوع کند و ثمن را پس بگیرد.
مثال ضمان درک
فرض کنید علی یک قطعه زمین را به حسن می‌فروشد و حسن پول را پرداخت می‌کند. بعد از مدتی، شخص سومی (رضا) ادعا می‌کند که زمین متعلق به اوست و با ارائه سند، زمین را از حسن پس می‌گیرد. در این حالت، حسن می‌تواند به علی رجوع کند، پولش را پس بگیرد و خساراتش (مثل هزینه‌های انتقال سند و خساراتی که به دلیل بی ارزش شدن پولش متحمل شده) را مطالبه کند. این همان ضمان درک مبیع است.
ضمان درک در حق شفعه
در حق شفعه (اولویت خرید شریک در ملک مشاع)، اگر شریک از حق خود استفاده کند و سهم فروخته‌شده را پس بگیرد، ضمان درک اعمال می‌شود. فروشنده (شریک اولیه) باید ثمن را به خریدار برگرداند و خسارات او را جبران کند، زیرا مبیع به دلیل حق شفعه از دست خریدار خارج شده است.
ضمان درک و ضمان عهده
ضمان درک با ضمان عهده شباهت دارد، اما تفاوت‌هایی هم دارند:
- ضمان درک: مسئولیت فروشنده در برابر ادعای مالک اصلی است و به‌طور خاص در بیع مطرح می‌شود.
- ضمان عهده: مفهومی گسترده‌تر است و شامل هر نوع تضمین در قراردادها می‌شود، مثلاً ضمانت فروشنده برای تحویل کالا یا ضمانت کیفیت.
به زبان ساده، ضمان درک بخشی از ضمان عهده است، اما ضمان عهده دامنه وسیع‌تری دارد و در قراردادهای مختلف کاربرد دارد.
ضمان معاوضی چیست؟
ضمان معاوضی به مسئولیت طرفین قرارداد در برابر تلف یا نقص کالا قبل از تسلیم اشاره دارد. بر اساس مواد ۳۸۷ و ۳۸۸ قانون مدنی:
- ماده ۳۸۷: اگر مبیع قبل از تسلیم، بدون تقصیر فروشنده تلف شود، قرارداد فسخ می‌شود و فروشنده باید ثمن را به خریدار برگرداند. اما اگر فروشنده برای تسلیم به حاکم رجوع کرده باشد، تلف از مال خریدار است.
- ماده ۳۸۸: اگر قبل از تسلیم، نقصی در مبیع ایجاد شود، خریدار می‌تواند معامله را فسخ کند. به‌طور خلاصه، ضمان معاوضی مشخص می‌کند که تا قبل از تسلیم، مسئولیت تلف یا نقص با فروشنده است، اما پس از تسلیم، این مسئولیت به خریدار منتقل می‌شود.
ضمان معاوضی در اجاره
در قرارداد اجاره، ضمان معاوضی زمانی مطرح می‌شود که عین مستأجره (مثلاً خانه) قبل از تحویل به مستأجر تلف شود. مثلاً اگر خانه‌ای که قرار است اجاره داده شود، به دلیل آتش‌سوزی از بین برود، قرارداد اجاره فسخ می‌شود و موجر (صاحب‌خانه) باید پیش‌پرداخت مستأجر را برگرداند (ماده ۳۸۷ قانون مدنی). اما اگر تلف بعد از تحویل رخ دهد، مستأجر مسئول است، مگر اینکه ثابت کند تقصیری نداشته است.
ضمان معاوضی در عقد معاوضه
در عقد معاوضه (مبادله کالا با کالا)، ضمان معاوضی به این معناست که اگر یکی از کالاها قبل از تسلیم تلف شود، مسئولیت با طرفی است که هنوز کالا را تحویل نداده است. مثال: اگر علی یک ماشین را با یک موتورسیکلت معاوضه کند و ماشین قبل از تحویل به علی تلف شود، معاوضه فسخ می‌شود و موتورسیکلت باید به صاحبش برگردد (ماده ۳۸۷ قانون مدنی).
ضمان معاوضی و تسلیم
تسلیم در قانون مدنی نقش کلیدی در انتقال ضمان معاوضی دارد. طبق مواد قانون مدنی:
- ماده ۳۶۷: تسلیم یعنی دادن مبیع به تصرف خریدار، به‌گونه‌ای که بتواند از آن استفاده کند.
- ماده ۳۶۸: تسلیم وقتی محقق می‌شود که مبیع در اختیار خریدار قرار گیرد، حتی اگر هنوز عملاً تصرف نکرده باشد.
- ماده ۳۷۶: اگر در تسلیم تأخیر شود، طرفی که امتناع کرده، اجبار به تسلیم می‌شود. تا زمانی که تسلیم انجام نشود، مسئولیت تلف یا نقص با فروشنده است (ضمان معاوضی). پس از تسلیم، این مسئولیت به خریدار منتقل می‌شود.
جمع‌بندی
ضمان درک و ضمان معاوضی دو مفهوم مهم حقوقی هستند که حقوق طرفین معامله را تضمین می‌کنند. ضمان درک، فروشنده را در برابر ادعای مالکیت شخص ثالث مسئول می‌کند، در حالی که ضمان معاوضی،
مسئولیت تلف یا نقص کالا قبل از تسلیم را مشخص می‌کند. شناخت این مفاهیم به شما کمک می‌کند تا
در معاملات، از حقوق خود بهتر دفاع کنید. اگر سوال یا ابهامی دارید، حتماً با یک مشاور حقوقی
مشورت کنید!
مشاوره فوری
پیام در واتساپ