در فرایند رسیدگی قضایی، یکی از مهم‌ترین مراحل برای بازبینی و اصلاح احکام صادره، مرحله تجدیدنظرخواهی است. در این میان اصطلاح «شکستن رأی» یا همان نقض رأی به حالتی اشاره دارد که دادگاه تجدیدنظر، رأی صادره توسط دادگاه بدوی را به دلایل مشخصی نادرست تشخیص داده و آن را باطل می‌کند.

اما این اقدام تحت چه شرایطی رخ می‌دهد؟ آیا همیشه به رسیدگی دوباره منجر می‌شود؟ نقش دادگاه تجدیدنظر چیست و رأی قبلی تا چه اندازه در تصمیم نهایی مؤثر است؟ این مقاله دقیقاً برای پاسخ به همین پرسش‌ها تدوین شده است.

شکستن رأی یعنی چه؟

شکستن رأی در واقع همان نقض رأی صادره از دادگاه بدوی است. هنگامی‌ که دادگاه تجدیدنظر متوجه شود رأی اولیه از منظر حقوقی، شکلی یا ماهوی دارای ایراد است، می‌تواند حکم را باطل یا نقض کند. این اتفاق ممکن است منجر به صدور حکم جدید از سوی دادگاه تجدیدنظر شود یا اینکه پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه صادرکننده بازگردد.

تجدید نظر

 

لینک های مفید:
وکیل دعاوی حقوقی

 

آیا دادگاه تجدیدنظر رسیدگی ماهوی می‌کند؟

بله، در صورتی‌که دادگاه تجدیدنظر پس از بررسی، رأی بدوی را نادرست بداند، نه‌تنها رأی را نقض می‌کند بلکه رسیدگی ماهوی انجام می‌دهد و رأی مقتضی را صادر خواهد کرد. این امر به‌ویژه در مواردی که دعوا از اساس تغییر کند یا دلایل جدیدی در تجدیدنظر مطرح شود، بیشتر مشاهده می‌شود.

موارد منجر به نقض رأی چیست؟

طبق ماده ۳۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی، پنج جهت اصلی برای تجدیدنظرخواهی وجود دارد:

  1. عدم اعتبار مستندات دادگاه
  2. فقدان شرایط قانونی شهادت شهود
  3. بی‌توجهی قاضی به دلایل ابرازی
  4. عدم صلاحیت قاضی یا دادگاه
  5. مخالف بودن رأی با شرع یا قانون

در صورتی که یکی از این جهات محرز باشد، دادگاه تجدیدنظر می‌تواند رأی را نقض کند و به پرونده مجدداً رسیدگی نماید.

حکم بعد از نقض رأی به کجا می‌رود؟

اگر نقض رأی تنها به دلیل اشتباه در تشخیص یا عدم صلاحیت دادگاه بدوی باشد پرونده به مرجع صالح ارجاع داده می‌شود. و یا اگر قرار صادر شده نقض شود، پرونده مجدد به شعبه صادر کننده قرار ارسال میشود. اما در سایر موارد، دادگاه تجدیدنظر خود رأساً وارد رسیدگی می‌شود و حکم جدید صادر می‌کند.

آیا دادگاه تجدیدنظر حضوری است؟

اصولا خیر، جلسه رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر غیر حضوری بوده ولی ممکن است حضوری برگزار شود، در بسیاری از موارد، دادگاه بر اساس محتویات پرونده و لوایح تقدیمی تصمیم می‌گیرد. حضور طرفین تنها در صورتی الزامی است که دادگاه تشخیص دهد توضیحات شفاهی یا دلایل حضوری لازم است.

آیا حکم دادگاه بدوی در تجدیدنظر مؤثر است؟

رأی دادگاه بدوی، مبنای اولیه بررسی در دادگاه تجدیدنظر است اما دادگاه تجدیدنظر محدود به آن نیست. در واقع، دادگاه بالاتر حق دارد رأی بدوی را کاملاً کنار بگذارد و حکم مستقل صادر کند.

چقدر احتمال دارد رأی در تجدیدنظر شکسته شود؟

احتمال نقض رأی در تجدیدنظر وابسته به نوع دعوا و کیفیت رسیدگی دادگاه بدوی است. در دعاوی حقوقی، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از آراء در مرحله تجدیدنظر دچار تغییر یا نقض می‌شوند. در پرونده‌های کیفری، به‌ویژه در جرائم سنگین، این عدد بالاتر نیز می‌رود.

 

لینک های مفید:
وکیل ملکی

 

پس از صدور رأی قطعی تجدیدنظر چه باید کرد؟

رأی صادره از دادگاه تجدیدنظر، در اغلب موارد قطعی و لازم‌الاجرا است. و باید منتظر ماند تا پرونده مجدد به دادگاه بدوی ارسال گردد تا برای اجراییه اقدام کنید. با این حال، در شرایط خاصی مثل کشف دلایل جدید یا وجود جهات خاص، ممکن است با اعتراض فوق‌العاده مانند اعاده دادرسی یا اعتراض ثالث، باز هم راه برای اصلاح یا تغییر حکم باز باشد.

آیا به رأی قطعی تجدیدنظر می‌توان اعتراض کرد؟

طبق ماده ۳۶۵ قانون آیین دادرسی مدنی، آرای صادره از مرحله تجدیدنظر قطعی هستند؛ مگر در مواردی که قانون اجازه داده باشد مانند فرجام خواهی یا اعاده دادرسی مستند به ماده ۴۲۶ به بعد، بنابراین اعتراض به رأی قطعی فقط در شرایط خاص ممکن است.

چقدر زمان می‌برد تا دادگاه تجدیدنظر رأی بدهد؟

فرآیند رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر بسته به حجم پرونده و سرعت سیستم قضایی، معمولاً ۲ تا ۶ ماه به طول می‌انجامد. البته در برخی حوزه‌های قضایی پرتراکم، این زمان ممکن است تا یک سال نیز افزایش یابد.

بعد از شکستن رأی، چه روندی طی می‌شود؟

پس از نقض رأی، یکی از دو حالت زیر اتفاق می‌افتد:

  • صدور رأی جدید توسط دادگاه تجدیدنظر (ماده ۳۵۸)
  • ارجاع پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه بدوی (ماده ۳۵۳)

در هر صورت، ادامه رسیدگی تا صدور رأی نهایی ادامه می‌یابد.

نکات مهم از قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص تجدیدنظر

  • ماده ۳۴۹: دادگاه تجدیدنظر تنها به آنچه مورد تجدیدنظرخواهی است رسیدگی می‌کند.
  • ماده ۳۵۶: مقررات دادرسی بدوی، در تجدیدنظر نیز جاری است.
  • ماده ۳۵۸: اگر اعتراض موجه باشد، دادگاه تجدیدنظر رأی جدید صادر می‌کند.
  • ماده ۳۶۲: ادعای جدید در مرحله تجدیدنظر شنیده نمی‌شود مگر در موارد خاص.
  • ماده ۳۶۴: در صورت عدم حضور طرف محکوم و وکیل در هیچ‌کدام از مراحل، رأی قطعی تا بیست روز پس از ابلاغ قابل اعتراض است.

جمع‌بندی

شکستن رأی در تجدیدنظر، راهکار مهمی برای جلوگیری از تضییع حقوق شهروندان است. این مرحله فرصتی مجدد برای بررسی دقیق‌تر پرونده و رفع اشتباهات احتمالی دادگاه بدوی فراهم می‌کند. اگرچه رأی تجدیدنظر اغلب قطعی است، اما راه‌های استثنایی نظیر اعاده دادرسی همچنان در موارد خاص وجود دارد.

برای موفقیت در این مرحله، بهره‌گیری از وکیل متخصص تجدیدنظر می‌تواند تأثیر چشم‌گیری در نتیجه نهایی داشته باشد.