در حقوق کیفری ایران، شرکت در جرم به وضعیتی اطلاق می‌شود که دو یا چند نفر در اجرای یک جرم به‌گونه‌ای مشارکت می‌کنند که رفتار هر یک از آن‌ها در تحقق جرم مؤثر و مستند به آنان باشد. طبق ماده ۱۲۵ قانون مجازات اسلامی، «هرکس با شخص یا اشخاص دیگر در عملیات اجرایی جرمی مشارکت کند و جرم، مستند به رفتار همه آن‌ها باشد، شریک در جرم محسوب می‌شود».
در واقع، شرکت در جرم به دو شکل کلی دیده می‌شود:
- هر یک از شرکت‌کنندگان تمام عملیات اجرایی جرم را به صورت مستقل انجام می‌دهند، مانند دو نفر که هم‌زمان یک نفر را به قصد قتل مورد اصابت ضربه قرار می‌دهند.
- هر یک بخشی از عملیات اجرایی را بر عهده می‌گیرند، مانند اینکه یکی نگهبان را خنثی کند و دیگری سرقت را انجام دهد.
شرایط تحقق شرکت در جرم
برای آنکه بتوان گفت چند نفر شریک در جرم هستند، تحقق سه شرط اصلی الزامی است:
1. علم و عمد در تحقق جرم
رفتار شریک در جرم وقتی قابل مجازات است که عالم به غیرقانونی بودن آن رفتار بوده و عامدانه در تحقق جرم شرکت کرده باشد. مثلاً دو نفر با برنامه‌ریزی قبلی اقدام به جعل سند می‌کنند؛ در این حالت، علم و عمد به وقوع جرم در هر دو وجود دارد.
2. انجام عملیات اجرایی جرم
صرف ترغیب یا تحریک یا تهیه وسایل، شرکت در جرم محسوب نمی‌شود. باید رفتار افراد در عملیات اجرایی دخالت مستقیم داشته باشد. مثلاً اگر دو نفر با هم دست به سرقت از فروشگاه بزنند و یکی ویترین را بشکند و دیگری اموال را ببرد، هر دو شریک در جرم هستند.
3. مستند بودن جرم به رفتار کلیه‌ی مداخله‌کنندگان
برای تحقق شرکت در جرم، جرم باید مستند به رفتار همه افراد باشد؛ یعنی اگر حتی یکی از آن‌ها در عملیات نقش نداشت یا رفتار وی مؤثر نبود، شریک در جرم محسوب نمی‌شود.
عنصر مادی شرکت در جرم چیست؟
عنصر مادی شرکت در جرم، همان رفتار فیزیکی و عینی است که توسط دو یا چند نفر صورت می‌گیرد و باعث وقوع جرم می‌شود. این رفتار باید به طور مستقیم در وقوع جرم مؤثر باشد.
شرکت در جرم با ترک فعل
در مواردی، ترک فعل نیز می‌تواند موجب شرکت در جرم شود. به‌عنوان مثال، اگر دو مأمور مسئول نگهبانی از یک زندانی باشند و هر دو از عمد در انجام وظایف خود کوتاهی کرده و زندانی فرار کند، هر دو شریک در جرم فرار محسوب می‌شوند.
مجازات شرکت در جرم
طبق ماده ۱۲۵، مجازات هر یک از شرکای جرم تعزیری معادل مجازات فاعل مستقل آن جرم است. اما در جرائم مشمول حدود، قصاص و دیات این قاعده همیشه یکسان نیست:
- در برخی جرائم مانند قذف، شرب خمر و سبّ نبی، شرکت در جرم ممکن نیست چون این جرائم قائم به شخص هستند.
- در برخی دیگر مانند زنا، تفخیذ، مساحقه، تحقق جرم مستلزم مداخله دو نفر است و هر دو شریک محسوب می‌شوند.
- همچنین در جرائمی مثل قوادی یا محاربه، هم به صورت انفرادی و هم گروهی قابل ارتکاب‌اند.
نکته مهم: مسئولیت کیفری شریک، شخصی است؛ یعنی اگر سه نفر در یک جرم شریک باشند، امکان دارد یکی شامل تخفیف یا تشدید مجازات شود در حالی که بقیه نشوند. مثلاً یکی از آن‌ها سابقه کیفری دارد و دیگری ندارد.
وحدت قصد در شرکت در جرم
برای تحقق شرکت در جرم، وحدت قصد میان شرکا لازم است. یعنی همه باید با اراده مشترک در تحقق جرم همکاری کرده باشند.
تفاوت شرکت در جرم و معاونت
- شرکت در جرم یعنی دو یا چند نفر در عملیات اجرایی شرکت دارند.
- معاونت یعنی فردی با تهیه وسایل، تحریک، ترغیب یا تسهیل وقوع جرم کمک می‌کند ولی خودش وارد عملیات اجرایی نمی‌شود.
تفاوت فاعل معنوی و سبب اقوی از مباشر
فاعل معنوی کسی است که دیگری را با فریب یا اکراه وادار به ارتکاب جرم می‌کند. اما سبب اقوی از مباشر فردی است که رفتار او در تحقق جرم چنان مؤثر است که تقصیر فاعل اجرایی را کنار می‌زند. مثلاً پزشکی که داروی کشنده‌ای به بیمار تزریق می‌کند ولی پرستار آن را اجرا می‌کند؛ اینجا پزشک سبب اقوی از مباشر و مسئول قتل است.
نکته پایانی: شرکت در جرائم غیرعمدی
بر خلاف معاونت که تنها در جرائم عمدی تحقق می‌یابد، شرکت در جرائم غیرعمدی نیز ممکن است؛ مانند دو راننده که با بی‌احتیاطی در تصادف نقش دارند و باعث فوت فردی می‌شوند. طبق ماده ۱۲۵، در این حالت هر دو نفر شریک در جرم محسوب می‌شوند.
اگر قصد دارید درباره پرونده‌ای مربوط به شرکت در جرم اقدام حقوقی انجام دهید یا نیاز به تنظیم لایحه حرفه‌ای دارید، حضور یک وکیل متخصص کیفری می‌تواند مسیر شما را هموار و از تضییع حقوقتان جلوگیری کند. جهت مشاوره با وکلای ما تماس بگیرید.
مشاوره فوری با پرداخت هزینه
پیام در واتساپ