تعهدات دلال در قانون تجارت ایران

مقدمه
دلال فردی است که در ازای دریافت حق‌الزحمه، میان طرفین یک معامله واسطه‌گری می‌کند و زمینه انعقاد قرارداد را فراهم می‌آورد. بر اساس ماده 335 قانون تجارت، دلال ملزم به رعایت اصول حرفه‌ای و قانونی خاصی است. این تعهدات، مسئولیت‌های متعددی را برای او ایجاد می‌کند که تخلف از آن‌ها می‌تواند منجر به مسئولیت مدنی یا کیفری شود. در ادامه، تعهدات دلال مطابق قانون تجارت و سایر مقررات حقوقی بررسی خواهد شد.

1. تعهد به اطلاع‌رسانی (ماده 337 قانون تجارت)

 

 

یکی از اصلی‌ترین تعهدات دلال، ارائه اطلاعات دقیق، صحیح و شفاف به طرفین معامله است. دلال باید در نهایت صحت و از روی صداقت طرفین معامله را از جزییات راجع به معامله مطلع سازد ولو اینکه دلالی را فقط برای یکی از طرفین انجام دهد و فقط از یک طرف پول بگیرد.

مستند قانونی

طبق ماده 337 قانون تجارت:

“دلال باید طرفین معامله را از جزئیات معامله مطلع کند و آن‌ها را از تمام شرایط موجود آگاه سازد.”

مصادیق اطلاع‌رسانی صحیح:

✅ ارائه اطلاعات صحیح درباره وضعیت حقوقی و مالی موضوع معامله
✅ اعلام قیمت واقعی کالا یا خدمات
✅ اطلاع‌رسانی درباره عیوب یا نواقص احتمالی کالا

نمونه عملی:

فرض کنید فردی قصد خرید یک ملک را دارد و از طریق یک دلال اقدام به این کار می‌کند. دلال موظف است که درباره مشکلات حقوقی ملک، از جمله در رهن بودن یا داشتن معارض، اطلاعات کافی را به خریدار ارائه دهد. اگر این کار را انجام ندهد، مسئول خسارات وارده خواهد بود.

2. ضمانت اشیا و اسنادی که به دلال سپرده می‌شود (ماده 339 قانون تجارت)

دلال مسئول نگهداری صحیح اسناد و اشیایی است که طرفین معامله به او می‌سپارند. و اگر این اسناد از بین برود و یا گم شود دلال مسئول است مگر ثابت کند ضایع یا تلف شدن اسناد و مدارک مربوط به او نبوده است.

مستند قانونی

بر اساس ماده 339 قانون تجارت:

“دلال مسئول حفظ و نگهداری اشیاء و اسنادی است که به او سپرده می‌شود و در صورت ورود خسارت، باید جبران نماید.”

مصادیق این تعهد:

✅ حفظ و نگهداری سند ملک، خودرو یا قراردادهای تجاری
✅ نگهداری وجه نقد یا چک‌های امانی
✅ مراقبت از نمونه‌های کالایی در معاملات صنعتی

نمونه عملی:

در یک معامله خرید و فروش کارخانه، اگر فروشنده اسناد مالکیت کارخانه را به دلال تحویل دهد و دلال این اسناد را گم کند، وی موظف به جبران خسارت خواهد بود.

3. تعهد به نگهداری نمونه (ماده 340 قانون تجارت)

در معاملاتی که بر اساس نمونه انجام می‌شود، دلال موظف است نمونه‌ای از کالا را تا اتمام قرارداد نزد خود نگهداری کند، مگر اینکه طرفین او را از این تعهد معاف کرده باشند.

مستند قانونی

طبق ماده 340 قانون تجارت:

“در معاملاتی که باید بر حسب نمونه انجام گیرد، دلال باید نمونه مال‌التجاره را تا زمانی که امکان اختلاف بین طرفین معامله باشد، حفظ کند، مگر اینکه طرفین او را از این قید معاف کرده باشند.”

مصادیق این تعهد:

✅ فروش عمده پارچه، جواهرات، دارو و مواد غذایی
✅ خرید و فروش محصولات صنعتی که مشخصات فنی دقیقی دارند

نمونه عملی:

دلالی که در معامله خرید و فروش پارچه واسطه‌گری می‌کند، موظف است نمونه‌ای از پارچه را نزد خود نگه دارد تا در صورت بروز اختلاف، بتواند به آن استناد کند.

4. ضمانت صحت امضا و نوشتجاتی که توسط دلال رد و بدل می‌شود (ماده 342 قانون تجارت)

اگر معامله ای توسط دلال واقع شود و نوشتجات معامله توسط او رد و بدل شود دلال ضامن نوشتجات و امضا های اشخاصی است که برای آنها معامله را انجام داده است.

مستند قانونی

طبق ماده 342 قانون تجارت:

“هر گاه معامله توسط دلال واقع شود نوشتجات و امضا هایی که بین طرفین توسط دلال رد و بدل می‌شود در صورتی که امضا ها راجع به اشخاصی باشد که توسط دلال معامله کرده اند دلال ضامن صحت و اعتبار امضا های اسناد مزبور است.”

مصادیق این تعهد:

✅ ارائه قراردادهای قانونی با امضای واقعی طرفین
✅ احراز هویت امضاکنندگان اسناد مهم

نمونه عملی:

اگر دلالی اسناد قرارداد خرید یک زمین را به خریدار ارائه دهد و بعداً مشخص شود که امضای فروشنده جعلی بوده، دلال در صورت آگاهی از این جعل، مسئول خواهد بود.

 

 

5. تعهد به دادن تأمین (ماده 3 قانون راجع به دلالان)

کسی که میخواد تصدی به دلالی نماید برای جبران خساراتی که ممکن است قانونا از عملیات او متوجه اصحاب دعوا شود باید از طریق دادن یکی از موارد زیر تامین بدهد.
۱- پرداخت وجه الضمان ۲- دادن وثیقه غیر منقول یا سهام ۳- ضمانت یکی از تجار معتبر یا بانک

مستند قانونی

طبق ماده 3 قانون راجع به دلالان:

“دلال در صورت لزوم باید تأمینات کافی برای انجام تعهدات خود نزد مقام صالح بگذارد.”

مصادیق این تعهد:

✅ دلالان معاملات املاک و مستغلات
✅ دلالان بورس و اوراق بهادار

نمونه عملی:

در بازار بورس، کارگزاران که نقش دلال را دارند، ملزم به ارائه وثیقه‌های مالی نزد سازمان بورس هستند تا از ورود ضرر به سرمایه‌گذاران جلوگیری شود.

6. ممنوعیت دلالی برای دو طرف معامله به‌طور همزمان

دلال نمی‌تواند هم‌زمان برای دو طرف یک معامله کار کند، مگر آنکه هر دو طرف از این موضوع مطلع بوده و آن را پذیرفته باشند.

مستند قانونی

طبق ماده 341 قانون تجارت:

“دلال نمی‌تواند در یک معامله به نفع هر دو طرف عمل کند، مگر اینکه هر دو طرف اطلاع داشته و رضایت بدهند.”

نمونه عملی:

دلالی که به خریدار اطلاع ندهد که به‌طور هم‌زمان نماینده فروشنده نیز هست، در صورت بروز خسارت، مسئول خواهد بود.

نتیجه‌گیری

دلال موظف است اطلاعات دقیق ارائه دهد، اسناد را به‌درستی نگهداری کند، در صورت لزوم نمونه کالا را حفظ کند، و از جعل امضاها جلوگیری نماید. تخلف از این تعهدات می‌تواند مسئولیت مدنی و حتی کیفری برای دلال ایجاد کند. بنابراین، شناخت این تعهدات برای دلالان، طرفین معاملات و همچنین وکلای حقوقی از اهمیت بالایی برخوردار است.