جرم ها را میتوان از نظر وابسته بودن به نتیجه از لحاظ زمانی و از لحاظ ساختار به موارد متعددی تقسیم نمود که این تقسیم بدی که فایده های متنوعی از جمله تعیین میزان جرم، مرور زمان و دادگاه صالح را میتوانند مشخص کنند که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.
فهرست محتوا
تقسیم بندی ساختار جرم از لحاظ وابسته به نتیجه بودن
از لحاظ وابسته به نتیجه بودن جرم به دو نوع جرم مقید و جرم مطلق تقسیم میشود.
جرم مطلق چیست؟
جرم مطلق به جرمی گفته میشود که اخذ نتیجه در آن مهم نباشد و قانونگذار صرف انجام عمل یا خودداری از انجام آن شرایط تحقق جرم را کافی دانسته و حصول نتیجه را لازم ندانسته مانند ساختن سکه تقلبی یا افشای سوالات امتحانی یا جعل
جرم مقید چیست؟
هر گاه در توضیف جرم اخذ نتیجه ی خاصی منظور شده باشد آن جرم مقید است. به عبارت دیگر قانونگذار علاوه بر ارتکاب عمل یا خودداری از انجام عمل حصول نتیجه را نیز برای تحقق جرم لازم دانسته یعنی تا نتیجه حاصل نشود آن جرم اتفاق نیوفتاده مثل سرقت که تا مال ربوده نشود جرم سرقت رخ نداده است.
تقسیم بندی ساختار جرم از لحاظ زمانی
جرم آنی چیست؟
به جرمی گفته میشود که تحقق آن دفعتا یا در فاصله زمانی کوتاهی انجام می‌گیرد. در واقع وقتی عنصر مادی جرم در یک لحظه واقع میشود به آن جرم، جرم آنی میگویند. مثل جرم قتل که به محض کشتن جرم قتل در همان لحظه رخ میدهد. یا جرم خیانت در امانت که به محض عدم تحویل امانت به مالکش جرم رخ میدهد.
جرم مستمر چیست؟
جرمی است که در طول زمان رخ میدهدکه نیاز به قصد و سوء مستمر مجرم دارد. به عبارت دیگر در این جرم قصد مجرمانه در هر لحظه وجود دارد لذا رفتار مجرمانه تشکیل دهنده عنصر مادی مستمرا در جریان وقوع است. برای مثال مثل شخصی که لباس مامور انتظامی را بدون مجوز قانونی میپوشد. یا جرم ترک انفاق یا مخفی کردن اموال مسروقه
فایده تقسیم بندی جرم به آنی و مستمر
- از لحاظ مرور زمان: برای مثال آغاز مرور زمان در جرم آنی مثل قتل از لحظه ای است که جرم رخ داده اما مرور زمان در جرم مستمر از زمان قظع شده استمرار است برای مثال در جرم ترک انفاق از لحظه ای همسر نفقه به زوجه بدهد استمرار پایان یافته و از آن زمان مرور زمان جرم حساب میشود.
- از لحاظ تعیین قانون حاکم: جرم تابع زمان وقوع آن است. برای مثال در جرم قتل که به صورت آنی رخ میدهد قانون جرم لحظه وقوع قتل قانون حاکم است اما در جرم های مستمر قانون زمان قطع استمرار حاکم است. مثلا در جرم ترک انفاق قانون لحظه ترک جرم حاکم است. مانند شخصی که به همسر خود سه سال نفقه ندهد و بعد از ۳ سال برای همسر خود نفقه واریز کند. در اینجا قانون زمان قطع استرار حاکم خواهد بود.
- از لحاظ اعتبار امر مختومه: مثلا در جرم قتل که یک جرم آنی است، نسبت به یک مقتول یکبار اتفاق میوفتد یک بار میتوانید شکایت کنید اما در جرم ترک انفاق که یک جرم مستمر هست نسبت به زمان های مختلف مجدد میتوانید شکایت کنید.
- از لحاظ تاثیر عفو عمومی: در عفو مجازات های آنی مثل سرقت محکومیت و مجازات از بین می‌رود اما در جرم مستمر مانند پوشیدن لباس نیروی انتظامی بدون مجوز تنها به آن قسمت از مجازات که بعد از عفو رخ داده رسیدگی میشود.
تقسیم جرایم از لحاظ ساختار
جرم ساده چیست؟
جرم اعم از آنی یا مستمر وقتی از یک فعل واحد تشکیل شده باشد جرم ساده نام دارد. در این حالت عنصر مادی جرم را یک جزء واحد تشکیل میدهد. جرم ساده یک جرم یکپارچه است و چند نفر نمیتواند جزیی از آن را انجام دهند و شریک جرم بشوند. اما معاونت در آن قابل انجام است مانند جرم قتل.
جرم مرکب چیست؟
جرایمی که از چند عمل مختلف تشکیل میشوند که هیچکدام از آنها به تنهایی جرم نیست ولی مجموعا جرمی را به وجود می‌آورد جرایم مرکب نامیده میشوند. به عبارت جرم مرکب جرمی است که عنصر مادی آن از افعال متنوع و قصد تحقق نتیجه ای واحد ترکیب یافته باشد. مانند جرم کلاهبرداری که برای ارتکاب جرم کلاهبرداری نیاز به توسل به وسیله متقلبانه،تحصیل و بردن مال دیگری است.
جرم به عادت چیست؟
هر گاه در توضیف مجرمانه عادت مرتکب به ارتکاب عملی منظور شده باشد آن جرم را جرم به عادت گویند. عنصر مادی این قبیل جرایم از چندین عمل مشابه تشکیل میشود که هر یک به تنهایی جرم نیست و یا مجازات کمتری دارد ولی چنانچه تکرار شوند مجموع آن اعمال یا جرمی را به وجود می‌آورد یا مستلزم مجازات شدیدتری است. این جرم با یکبار انجام رخ نمی دهد بلکه حداقل باید دوبار تکرار شود. برای مثال تکدی گری (گدایی) تشویق به فساد و فحشا یا فراهم کردن موجبات آن.
فایده تقسیم بندی جرم از لحاظ ساختار
- از لحاظ قانون صالح: در جرم ساده قانون زمان ارتکاب جرم و در جرم مرکب قانون زمان انجام آخرین جزء جرم و در جرم به عادت قانون زمان ایجاد عادت (حداقل برای دومین بار) صالح است.
- از لحاظ مرور زمان: برای محاسبه مرور زمان در جرائم ساده از لحظه وقوع جرم و جرم مستمر مرکب از زمان رخ دادن آخرین جزء جرم مثل گرفتن مال در جرم کلاهبرداری و جرم به عادت از لحظه وقوع جرم وقتی به عادت شد. مثلا تکرار عمل برای بار دوم. البته به شرطی که فاصله ی تکرار عمل زیاد نباشد به گونه ای که عمل اول را نادیده بگیریم.
- از لحاظ دادگاه صالح: در جرم ساده دادگاه محلی که تنها جزء جرم در آنجا رخ داده و در جرم مرکب دادگاهی که آخرین جزء جرم در آنجا صورت گرفته و در جرم به عادت دادگاه محلی که در آنجا منجر به عادت شده صالح برای رسیدگی است.
تقسیم جرایم از نظر عنصر معنوی
در علم حقوق، عنصر معنوی یا روانی یکی از ارکان اساسی جرم است و بر مبنای آن، اراده و نیت مرتکب بررسی میشود. بر همین اساس، جرایم از حیث عنصر معنوی به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
الف) جرایم عمدی
این دسته از جرایم، با قصد و آگاهی فاعل جرم همراه هستند؛ یعنی مرتکب می‌داند چه رفتاری انجام میدهد و می‌خواهد آن نتیجه مجرمانه محقق شود. قتل عمد، سرقت و توهین از جمله جرایم عمدی محسوب میشوند.
ب) جرایم غیر عمدی
این دسته از جرایم بدون قصد قبلی انجام میشوند، اما از روی تقصیر (مثل بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی) ایجاد شده‌اند. جرایم غیر عمدی خود به دو نوع تقسیم میشوند:
- شبه‌عمد: رفتاری که با قصد انجام میشود، اما نتیجه مجرمانه غیرعمدی است (مثلاً ضرب با هدف تأدیب که منجر به مرگ شود).
- خطای محض: مرتکب نه قصد انجام فعل را داشته و نه قصد نتیجه را، اما از روی بی‌احتیاطی جرم تحقق یافته (مثلاً تصادف رانندگی منجر به مرگ).
تقسیم‌بندی جرایم بر اساس نوع مجازات
حقوق کیفری ایران در ماده ۱۲ قانون مجازات اسلامی، جرایم را از نظر مجازات به چهار دسته تقسیم می‌کند:
الف) حدود
مجازات‌هایی ثابت و شرعی که در قرآن یا سنت برای برخی جرایم مشخص شده‌اند؛ مثل زنا، شرب خمر، قذف و سرقت حدی.
ب) قصاص
مجازاتی است که در جرایم علیه تمامیت جسمانی افراد (مانند قتل یا قطع عضو) اعمال میشود و معمولاً نیاز به مطالبه اولیای دم دارد.
ج) دیه
پرداخت مالی به عنوان جبران خسارت بدنی یا فوت، در مواردی که قصاص اجرا نمی‌شود یا جرم غیرعمدی است.
د) تعزیرات
مجازات‌های حکومتی و قابل تغییر که توسط قانونگذار تعیین میشود. بیشتر جرایم رایج مثل توهین، کلاهبرداری و اختلاس در این دسته قرار می‌گیرند.
تقسیم‌بندی از نظر طبیعت جرم
در این نوع دسته‌بندی، به ماهیت جرم و مرجعی که صلاحیت رسیدگی دارد توجه میشود:
الف) جرایم عمومی
شامل تمامی جرایمی است که در قوانین عمومی کیفری تعریف شده‌اند و رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه‌های عمومی کیفری است. این جرایم تابع آیین‌دادرسی کیفری عمومی هستند.
ب) جرایم نظامی
طبق ماده ۱ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب ۱۳۸۲ و ماده ۵۹۷ قانون آیین دادرسی کیفری، جرایمی هستند که از سوی نیروهای مسلح در زمان انجام وظیفه یا به‌مناسبت آن ارتکاب می‌یابند. این جرایم دو نوع دارند:
- جرایم ماهیتاً نظامی: مانند فرار از خدمت، ترک پست، تمرد از دستور مافوق.
- جرایم عمومی نظامیان: مانند قتل یا سرقتی که توسط نظامی در حین خدمت یا در ارتباط با وظیفه انجام شده باشد.
ج) جرایم سیاسی
این دسته از جرایم به نوعی مخالفت با حکومت تلقی میشوند و در دو دسته قابل بررسی‌اند:
- ضابطه عینی یا مفهوم سیاسی: ماهیت جرم علیه نظم عمومی یا منافع ملی است (مثلاً افشای اسناد محرمانه دولتی).
- ضابطه ذهنی یا مفهوم فردی: انگیزه سیاسی مرتکب ملاک است؛ یعنی عمل مجرمانه با هدف اصلاح امور سیاسی انجام شده باشد، نه کسب منافع شخصی.
مشاوره فوری
پیام در واتساپ